Foto's: Maarten Nauw
Verslag: Tessa Free
De waarde van open data is dat je meer bronnen en informatie, dus kennis kan verzamelen over een gebeurtenis als de Razzia van Putten. Want WO2-bronnen over deze plaats op de grens van de Veluwe en de Gelderse Vallei komen niet alleen uit die regio. De krantenartikelen, foto's, archiefstukken, objecten, boeken en meer liggen verspreid over de depots van heel het land. Het Netwerk Oorlogsbronnen verzamelt WO2-collecties die digitaal beschikbaar zijn en maakt op het bronniveau koppelingen tussen bronnen die gaan over onder andere dezelfde plaats, gebeurtenis. Zo komt je erachter dat er bronnen worden bewaard over een toonaangevende maar lokale gebeurtenis uit de Tweede Wereldoorlog, op plekken waar je ze niet verwacht (en dus ook niet zou vinden).
Waar het gebeurde
Vindbare foto's, archiefstukken geven verdieping aan het verhaal en de mogelijkheid tot het opdoen van nieuwe inzichten. Maar het zelf staan op de plek waar het gebeurde brengt een historische sensatie teweeg die geen boek kan evenaren. Onder leiding van Evert de Graaf, oud-wethouder van Putten en oud-bestuurder van Stichting Oktober 44, begaf en grote groep deelnemers zich voor een wandeling langs plekken van herinnering door Putten. De Nederlands Hervormde Kerk, waar vrouwen en kinderen in samen werden gedreven op 1 oktober 1944, wordt bezocht. Ook wordt stilgestaan bij 'De vrouw van Putten’ het monument van een rouwende vrouw in klederdracht.
Dhr. De Graaf aan het woord bij 'De vrouw van Putten'.
Een bezoek aan Stichting Oktober 44.
De Nederlands Hervormde Kerk.
Verdiep je in Gelderland in WO2
De wandeling maakte indruk. Ook op Joost Rosendaal, voorzitter WO2GLD en historicus / publicist bij Radboud Universiteit Nijmegen. "De bijzondere band van de rondleider met het monument - klederdracht uit zijn familie is als model gebruikt voor de kleding van 'de vrouw van Putten' - maakt dat je je realiseert dat het gaat over mensen van vlees en bloed", stelt hij. Iedereen moet de mogelijkheid hebben om eigen verhalen als deze over de Razzia van Putten, maar ook de vele anderen uit de provincie, zelf te kunnen onderzoeken, samenstellen en zich erin te kunnen verdiepen. Zowel vanuit de toeristische branche en de creatieve industrie als het cultuur-historische veld, het onderwijs en de wetenschap. Dat is het streven van de stichting WO2GLD.
Een van de manieren om dat te doen is door onderzoek te doen naar de plekken van het Gelderse oorlogsverhaal. Maar ook door de zichtbaarheid en bruikbaarheid van het verspreide bronnenmateriaal over de provincie te vergroten. Rosendaal: "We wilden ook vooral niet zelf het wiel gaan uitvinden maar aansluiten bij de initiatieven die er al zijn". In nauwe samenwerking en bouwend op de infrastructuur van Netwerk Oorlogsbronnen is daarom gewerkt aan WO2GLD.nl, de eerste provinciale portal van het landelijke NOB. Met deze portal en het netwerk van betrokken instellingen en mensen, wordt de kwaliteit, samenhang en de samenwerking van de herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog in Gelderland versterkt.
Joost Rosendaal verwelkomt.
Het topje van de ijsberg
Ruim tien miljoen WO2-bronnen in de collectie-portal Oorlogsbronnen.nl, hoe breng je zo'n gigantische verzameling aan erfgoedmateriaal op een nuttige manier bij elkaar? Programmamanager Netwerk Oorlogsbronnen Edwin Klijn neemt de zaal mee langs (de problematiek van) digitale collectie-ontsluiting aan de hand van de casus 'Putten'. Met ruim tweeduizend zoekresultaten, afkomstig uit bijna vijftig verschillende collecties, lijkt het bronnenaanbod over en uit Putten groot. Maar metadata (beschijvingen) en collectiebeheersystemen zijn meedogenloos. Ook een foto van een put in de grond en een portret van het echtpaar Putten zijn onderdeel van de zoekresultaten.
Een ijsberg, waarvan het topje zichtbaar is maar het grootste volume zich nog onder het wateroppervlak begeeft, illustreert keer op keer wat er nu is en wat de mogelijkheden zijn. Zoals de grote hoeveelheid nog niet digitaal beschikbaar materiaal, of het materiaal dat wel gedigitaliseerd is maar niet fulltext doorzoekbaar en de bronnen over Nederland in de Tweede Wereldoorlog die in buitenlandse depots liggen. Maar ook persoonsinformatie die niet open beschikbaar is vanwege privacybeperkingen. De techniek om oorlogsbronnen betekenisvol te koppelen en zo de Collectie WO2 NL digitaal vindbaar te maken op een manier zoals huidige en toekomstige generaties het verwachten is er. Nu nog de ijsschots boven het water uit laten stijgen.
'Putten uit collecties' door Edwin Klijn.
Vragen uit het publiek.
Een spectaculaire vondst in de badkamer van het NIOD
"Op zoek naar informatie over geloof en de oorlog, stuitte ik op vijf grijsbruine dozen in de badkamer van het NIOD. Een spectaculaire vondst", aldus Madelon de Keizer. De schrijfster van Putten. De razzia en de herinnering (1998) gaat terug naar de tijd waarin historisch onderzoek nog analoog gebeurde. Het was deze ontdekking die haar onderzoek deed ommezwaaien van het algemene uitgangspunt 'verwerking van de oorlog in religieuze kringen' naar een focus op wat er in Putten gebeurd is in de Tweede Wereldoorolog en de verwerking daarvan.
De dozen bevatten 79 interviews met Puttenaren, afgenomen vlak na de oorlog. Van aanslagplegers tot mannen die ontsnapten uit concentratiekampen en vrouwen die achterbleven. Het vormde het uitgangspunt van haar onderzoek (en boek). Maar vindingrijk zijn en je begeven op de plek, onder de personen en in het milieu van je onderzoek is een must. De contacten die je daar legde, met de burgemeester en de dominee, de psychiater en de kippenhouder, de weduwe en de vroegere gemeentesecretaris, leidden tot onvoorspelbare resultaten.
De ongekende mogelijkheden van digitaal beschikbare en doorzoekbare bronnen is een luxueus startpunt voor huidige onderzoekers. Madelon de Keizer roept dan ook op tot digitalisering, zo veel als mogelijk. Maar ze staat ook stil bij de schaduwzijde van het huidige tijdperk. In de jaren negentig ervoer zij nauwelijks privacyrestricties. “Wat ik destijds over politiezuivering voor mijn boek heb onderzocht, zou vandaag de dag niet meer mogelijk zijn.”
Presentatie Madelon de Keizer 'Kijk maar eens in de badkamer'
Madelon de Keizer.
Gelderse oorlogsbronnen op de kaart
De Muur van Mussert in Lunteren, de John Frostbrug in Arnhem of het monument voor Tante Riek in Winterswijk. De Gelderse Netwerkdag Oorlogsbronnen was ook hét moment om de vernieuwde website WO2GLD.nl te presenteren. Nu met een kaart met tweehonderd locaties met een beladen oorlogsverleden, driehonderd locaties van verzet, strijd en bevrijding, en ruim achthonderd Gelderse oorlogsmonumenten - allen met verdiepende oorlogsbronnen. Ook 75 Gelderse gebeurtenissen worden uitgelicht.
"WO2GLD.nl moet de grondstoffen bieden voor nieuwe toepassingen en onderzoeken", stelt Wouter Daemen, coordinator van WO2GLD. Hij werkte nauw samen met Netwerk Oorlogsbronnen in de ontwikkeling van de site en de twee nieuwe onderdelen: de kaart ('waar') en een tijdlijn ('wanneer'). "De herinneringscultuur in Gelderland is continu in ontwikkeling, er komen bijvoorbeeld nog altijd monumenten bij. De website is dus nooit helemaal af en kan altijd worden aangevuld en verrijkt", vult hij aan.
Wouter Daemen legt verschillende elementen van WO2GLD.nl uit.
Jouw omgeving in oorlogstijd
Je bewust zijn van je omgeving, door kennis over erfgoed en hun locaties, is iets dat de onderzoekers aan den lijve ondervonden. Zo kwam Jelle van de Graaf, die onderzoek deed naar plaatsen van verzet, strijd en bevrijding in Gelderland, erachter dat de route die hij in zijn jongere jaren naar school fietste voerde langs een airstrip van een voormalig vliegveld uit de Tweede Wereldoorlog bij Nijmegen. En Machlien Vlasblom, verantwoordelijk voor het onderzoek naar Beladen Erfgoed, kan niet meer onbevangen door haar eigen woonplaats lopen nu ze de verhalen achter plaatsen van fout erfgoed kent. Susan Scherpenisse merkte juist op dat monumenten zelf ook aan verandering onderhevig zijn. Ze veranderen van plaats, uiterlijk, krijgen een naam of duidelijker verhaal en worden persoonlijker gemaakt door bijvoorbeeld het toevoegen van slachtoffernamen.
Joost Rosendaal zei het al aan het begin van de dag: de locaties, gebeurtenissen en bronnen moeten de grondstof zijn voor ieder om eigen verhalen uit de provincie te onderzoeken en vormen. Jette Janssen, projectleider van het 'Verhaal van Putten', doet dat graag. Samen met de inwoners van Putten legt ze de Puttense geschiedenis op een eigentijdse wijze vast en draagt ze uit. De locaties, gebeurtenissen en bronnen op WO2GLD.nl en de verhalen uit haar project verrijken elkaar en maken geschiedenisverhalen nog toegankelijker voor het brede publiek.
Aan tafel v.l.n.r. Jelle van de Graaf, Susan Scherpenisse, Machlien Vlasblom, Jette Janssen.
Bekijk alle foto's van de Gelderse Netwerkdag Oorlogsbronnen 2018
Heeft u bezwaar tegen de publicatie van een foto? Dan horen we het graag via info@oorlogsbronnen.nl