Persoonsdata over de gevangenen van de Utrechtse Wolvenplein en Gansstraat gevangennissen, de Utrechtse leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten en Joodse slachtoffers van de Holocaust uit Utrecht zijn vanaf vandaag te vinden op Oorlogsbronnen.nl. Hiermee heeft Het Utrechts Archief een heleboel tijdlijnen kunnen aanvullen en nog meer nieuwe tijdlijnen kunnen creëren.
De Mondriaan-Oorlogsbronnen carrousel
Veel projecten die zijn toegekend binnen de 'open oproepen 75 jaar vrijheid' van het Mondriaan
Gevangenen in Utrechtse gevangenissen
In bezet Utrecht waren twee grote gevangenissen: de Deutsche Untersuchungs- und Strafgefängnis aan het Wolvenplein en de Kriegswehrmachtgefängnis in de Gansstraat. Terwijl het Wolvenplein onder de Duitse politie viel ressorteerde de Gansstraat onder de Wehrmacht. Dit zorgde voor een verschillende populatie van gevangenen. In het Wolvenplein zaten vooral veel gevangenen voor 'lichte' vergrijpen als diefstal en in de Gansstraat werden Duitse militairen en Nederlandse verzetsmensen die voor de krijgsraad waren veroordeeld gevangen gezet. Net zoals het Oranjehotel had ook de Gansstraat een dodencel waar verzetsmensen hun executie moesten afwachten. Een van deze terdoodveroordeelde gevangenen was de Delftse verzetsman Karel Koet. Omdat hij invalide was bracht hij het grootste deel van zijn gevangenschap in de Gansstraat door in de ziekenboeg.
Bekijk de tijdlijnen van gevangenen van:
Invalide verzetsman Karel Koet tijdens zijn gevangenschap geschetst door een mede-gevangene in Kamp Amersfoort.
Binnenlandse Strijdkrachten
Om alle verschillende verzetsorganisaties in bezet Nederland te bundelen werd in september 1944 de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) opgericht. Dit leidde tot veel onderling geruzie, omdat verzetsorganisaties vaak ideologisch en religieus verschillende insteken hadden. Zo ook in Utrecht, het lukte in november 1944 om de Utrechtse commandanten van de NBS aan te stellen. Op 22 november 1944 werd een vergadering belegd voor deze Utrechtse commandanten die door de SD werd binnengevallen en zo verdwenen alle commandanten in gevangenschap. Pas in januari 1945 lukte het daadwerkelijk om de NBS vorm te geven in Utrecht.
De NBS bestond na de oprichting uit verzetsmensen. Richting de bevrijding en daarna kwamen daar een heleboel 'civiele' leden bij die geen verzetsverleden hadden. De organisatie was opgedeeld in de Stoottroepen die moesten bijdragen aan de bevrijding en de Bewakingstroepen die de orde na de bevrijding moesten bewaren in het vacuüm tussen het vertrek van de Duitse troepen en de terugkeer van het Nederlandse gezag.
Ook vrouwen waren onderdeel van de Binnenlands Strijdkrachten. Zij vervulden vooral koeriers- en administratieve werkzaamheden.
Joodse Utrechters
Aan het begin van de bezetting werd het verboden voor buitenlandse joden om te wonen in de kuststreek. Veel van deze joodse vluchtelingen vestigden zich in Utrecht, waardoor zich daar een grote gemeenschap van joden uit Duitsland vormde. Ook in de omliggende dorpen werden deze joodse vluchtelingen onderdak geboden. In februari 1942 begonnen de deportaties in Utrecht vanuit het Maliebaan station gingen de Utrechtse joden gedwongen naar Kamp Westerbork. Tot en met april 1943 werden zo ruim 1200 Utrechtse joden gedeporteerd. Het grootste deel van de gedeporteerden keerde niet terug. Na de bevrijding telde de joodse gemeente van Utrecht ongeveer 400 mensen, het grootste deel hiervan had de Holocaust overleeft in de onderduik.
De Utrechtse joden zijn terug te vinden in het archief van de Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht, waarin de Utrechtse NSB burgemeester Cornelis van Ravenswaay opgaven van ontruiming van woningen en inventarisatie van inboedels van joodse eigenaren vastlegde. Deze ontruimde woningen werden vervolgens toegewezen aan andere Utrechtenaren.
Bekijk de tijdlijn van twee Joodse vluchtelingen en hun ontruimde Utrechtse huizen in Het Utrechts Archief:
Staat van ontruimde woningen van joden, opgegeven door de Utrechtse burgemeester tussen november 1942 en februari 1943. Hierop staat Leopold Rothschild, hij werd op 19 oktober 1943 gedeporteerd en werd direct na aankomst op 22 oktober 1943 vergast in Auschwitz. Zijn vrouw Jülchen Heimans-Rothschild overleefde de Holocaust.
Technisch bijzondere aansluiting
Tijdlijnen van personen op Oorlogsbronnen.nl worden samengesteld uit gegevens van meer dan 30 dataproviders. Deze gegevens worden aangeleverd vanuit zeer diverse bronnen, uiteenlopend van Excel of CSV bestanden tot rechtstreekse koppelingen met collectieregistratiesystemen. De nieuwe persoonsdata die vanuit Het Utrechts Archief is aangesloten op Oorlogsbronnen werd door Het Utrechts Archief zelf geconverteerd tot linked data, waardoor er geen verdere bewerking nodig is om de data te integreren in de Oorlogsbronnen ‘Knowledge Graph’. Dit is een primeur en houdt veel belofte in voor de toekomst.
De digitalisering van de WO2 collecties van Het Utrechts Archief is mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds.
