OORLOGSLEVENS | Nederlandse olympische sporters
Door: Jurryt van de Vooren
Onder de naam OlyMADMen verzamelen olympische historici en statistici wereldwijd de gegevens van alle deelnemers aan de Olympische Spelen sinds 1896 – inmiddels al meer dan 135.000. Jeroens Heijmans en wijlen Ton Bijkerk hebben dit voor de bijna 3.000 Nederlandse olympiërs gedaan.
Via dit enorme bestand is te herleiden dat er wereldwijd 591 olympiërs zijn omgekomen door oorlogsgeweld, van de Italiaanse turner Otello Capitani in 1912 in de Italiaans-Turkse oorlog tot en met Ezedin Tlish uit Libië in 2011 bij de revolutie in zijn land. OlyMADMen verzamelde zo ook de gegevens van 417 deelnemers aan de Olympische Spelen, die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.
Elk land weerspiegelt daarin zijn eigen situatie in oorlogstijd. Duitsland verloor 110 olympiërs, waarvan de meesten aan het front. In Estland kwamen 25 olympiërs om het leven, bijna allemaal vermoord door de Sovjet-Unie na de annexatie in 1940. Dat gold ook voor de twee IOC-leden uit dat land, Friedrich Akel en Joakim Puhk. Deze specifieke geschiedenissen per land zijn dus te herleiden via de dodenlijsten van olympiërs.
De meeste Joodse slachtoffers
Dat geldt ook voor Nederland met zijn 38 omgekomen olympiërs, van roeier Koos Schouwenaar in september 1941 tot en met Gerardus van der Wel op 31 mei 1945. Onder deze slachtoffers zaten vijftien Joodse olympiërs, die in de concentratiekampen werden vermoord. Geen land ter wereld had méér Joodse slachtoffers onder zijn olympiërs dan Nederland, zowel in absolute aantallen als per hoofd van de bevolking.
Dat komt overeen met het algemene lot van de Joden in ons land, van wie zo’n 75% is vermoord. Dat zijn veel hogere percentages dan in landen als België en Frankrijk. Het hoge aantal vermoorde Nederlandse Joodse olympiërs weerspiegelt dus de specifieke situatie van de Holocaust in ons land.
En er is nog een overeenkomst met een algemene maatschappelijke situatie, want ruwweg één derde van de Nederlandse omgekomen olympiërs was Joods. Volgens de laatste tellingen van Netwerk Oorlogsbronnen telde ons land in totaal zo’n 310.000 tot 360.000 oorlogsslachtoffers had, waarvan ruim honderdduizend Joodse Nederlanders. En ook dat is ruwweg een derde.
OORLOGSLEVENS | Koos Schouwenaar
OORLOGSLEVENS | Gerardus van der Wel
De Duitse turnneven Flatow
Naast die 38 Nederlandse olympiërs waren er nog twee Joodse olympiërs, die vanuit Nederland zijn gedeporteerd. Het betreft de Duitse turnneven Gustav en Alfred Flatow, die in de jaren dertig naar Nederland waren gevlucht om uit handen te blijven van de nazi’s. Tijdens de Spelen van 1896 en 1900 waren ze zeer succesvol met respectievelijk twee en drie olympische titels. Tijdens hun Nederlandse jaren woonden ze in Rotterdam, maar werden na de Duitse inval alsnog in Theresienstadt vermoord.
Met name Gustav Flatow heeft zijn sporen in Rotterdam achtergelaten met later zelfs een kleindochter als Miss Nederland. Het lot van deze twee Duitse vluchtelingen is in Duitsland inmiddels bekend, maar in Nederland is hierover nog amper kennis. Via de sport zijn we de turnneven dan toch weer op het spoor gekomen, door net zo te werk te gaan als L.H. Beurskens met zijn overzicht van omgekomen Limburgse voetballers. [Daarover later meer, in een volgende blog.] Om het in zijn woorden te zeggen: ‘Gij voortrennende olympiërs op het groote sportveld des levens; vergeet uw broeders en zusters niet.’
Samenwerking
Jurryt van de Vooren doet als sporthistoricus al 25 jaar onderzoek naar sport in de Tweede Wereldoorlog, beginnend met zijn afstudeerscriptie over Feyenoord in de oorlogsjaren. Hij is sinds 2005 inhoudelijk verantwoordelijk voor de Nationale Sportherdenking, die jaarlijks plaatsvindt bij het Olympisch Stadion. Hij is ook eigenaar van Sportgeschiedenis.nl. Voor zijn boek ‘Door Wilskracht Zegevieren’ (verwacht in april 2020) over sport in de Tweede Wereldoorlog heeft hij veel databestanden aangelegd over omgekomen sporters. Van de Vooren en Netwerk Oorlogsbronnen zijn een samenwerking gestart om het sportverleden van deze oorlogsslachtoffers inzichtelijk te maken via Oorlogslevens.nl.