Auteur: Martien Sleutjes, namens IHLIA LGBT Heritage
In de collectie van IHLIA speelt de Tweede Wereldoorlog een beperkte en tegelijk een zeer invloedrijke rol. De fysieke oorlog eindigde voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen niet zoals voor heteroseksuelen in mei 1945. De vervolging van deze groep in Nederland was voor, in en na de oorlog niet zo sterk als in landen als Duitsland of Engeland, maar de aanpak van de zedenpolitie in vrijwel alle steden was tot in de jaren zestig op zijn minst intimiderend. Eind jaren zestig is de maatschappij zo veranderd dat het COC, de Nederlandse organisatie voor homoseksuele mannen en vrouwen, en studenten naar buiten durven te treden. In de radicale jaren zeventig worden nieuwe groepen studenten nog zelfbewuster.
Opvallend is dat de Tweede Wereldoorlog bij de homoseksuele activisten in West-Europa juist in die jaren een grote rol gaat spelen. De roze driehoek die homoseksuele gevangenen in de nazi-kampen moesten dragen, wordt een symbool van verzet en aandacht voor de nog steeds gevoelde onderdrukking. Eind jaren negentig wordt door internationalisering en de vercommercialisering van de homo- en lesbobeweging de regenboogvlag het symbool. Maar nog altijd vervult de roze driehoek zijn rol als waarschuwing. Het meeste materiaal over de Tweede Wereldoorlog bestaat bij IHLIA uit secundaire bronnen: 1) biografische werken, 2) romans en 3) monografieën op basis van archiefonderzoek. Bij de primaire bronnen zijn (brief)kaarten en fotocollecties te vinden en enkele persoonlijke archieven. Uit deze primaire bronnen hier enkele voorbeelden.
Collectie Jaap van Leeuwen
Jaap van Leeuwen was goed bevriend met de bekendste voorvechter voor homorechten voor 1940, Jonkheer Schorer. De bibliotheek van Schorer die centraal stond in de organisatie die hij beheerde, werd in 1940 door de bezetter in beslag genomen. Na de oorlog heeft Van Leeuwen tot aan zijn dood geprobeerd om aan de hand van de oude catalogus de bibliotheek weer opnieuw tot leven te doen komen. Dat is Van Leeuwen zelf maar ten dele gelukt. Zijn bibliotheek, de Van Leeuwen Bibliotheek, is nu onderdeel van de collectie van IHLIA.
Met steun van het Rijk begon IHLIA in 2000 met de reconstructie van de oorspronkelijke bibliotheek aan de hand van de laatste catalogus van Schorer uit 1938. De collectie is aangevuld, en van unieke materialen is zoveel mogelijk gedigitaliseerd. Wat niet kon worden verworven is aan de hand van verwijzingen, naar plaatsen waar dit materiaal wel aanwezig is, in de catalogus opgenomen.
Van Leeuwen heeft ook zijn persoonlijke archief achtergelaten. In dat archief zit ook correspondentie uit de periode 1940-1945. Van Leeuwen die ook in het verzet actief was, was uiterst voorzichtig met verwijzingen naar de oorlog en bezetting of het sociale leven wat hij leidde. In zijn archief zit echter een brief van zijn nicht nadat deze bezoek heeft gehad van een NSB'er die wel erg geïnteresseerd was in de (mannelijke) relaties van haar broer.
Brief aan Jaap van Leeuwen, geschreven door zijn nicht.
4000 foto's van mannen in uniform
Gerrit Jan Vos verzamelde ongeveer 4000 foto’s van voornamelijk mannen in uniform. Een groot deel van de foto’s speelt zich af rond de Tweede Wereldoorlog. De kameraadschappen op de foto’s hebben een homo-erotische ondertoon.
Foto's uit de collectie van Gerrit Jan Vos.
"Mijn bizarre leven als roze Duitser"
De Duitser Rolf A. Döhrn (1927-2006) verhuisde in 1934 op zijn zevende met zijn moeder naar Nederland. Zijn leven wordt gaande de Tweede Wereldoorlog steeds moeilijker. Hij wordt opgeroepen voor de Hitlerjugend, terwijl zijn stiefvader Joods is. Hij gebruikt zijn uniform om joden te helpen onderduiken tot op het moment dat hijzelf moet onderduiken om aan het Duitse front te ontsnappen. Zijn stiefvader wordt verraden en komt in een concentratiekamp om het leven. Over zijn leven in en na de oorlog in Nederland schreef hij een autobiografie Mijn bizarre leven als roze Duitser.
Zijn archief bevat ook de originele foto’s die in het boek voorkomen, maar ook bronnen die niet in beeld zijn gebracht. Zo stuurt zijn stiefvader nadat hij is opgepakt vanuit de Hollandse Schouwburg en Kamp Vught aan zijn vrouw verzoeken om dagelijkse dingen als een soort ‘ik ben er nog’ aandenken.
Collectie Marian van de Ruit
Begin jaren tachtig publiceerde de toen zestigjarige Marian van de Ruit een trilogie over haar (lesbische) leven als jonge vrouw voor en tijdens de oorlog in Duitsland. Tot verbazing van sommige recensenten werd de serie door de Bezige Bij uitgegeven. De inhoud was fascinerend maar de stijl in de vorm van een levensverhaal niet aansprekend.
Van oorsprong kwam Marian uit Limburg en werd dienstmeisje bij een (lesbische) dokter. Ze wordt verliefd op een vrouw die ze uit een Berlijnse gevangenis moet redden, ze had een verhouding met een Joodse militair met wie ze twee kinderen kreeg. Haar moeder zorgt ervoor dat ze niet kan trouwen met deze man. Na de oorlog, opnieuw door haar moeder, verliest ze de voogdij over haar kinderen. Met deze littekens worstelde ze zich door het leven tot ze uiteindelijk in Friesland de moed vindt haar verhalen op papier te zetten.
Manuscript Marian van de Ruit 'Een meisje naar Duitsland'.