Kampen en hun bewoners na de bevrijding
VERSLAG | Bij het aantreden van het eerste kabinet na de bevrijding, eind juni 1945, zaten al ruim honderdduizend politieke delinquenten in interneringskampen. De meesten waren opgepakt in de eerste dagen na de doortocht van geallieerde troepen. Niet door de reguliere politie, maar door de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). Hoe werd er in de media over de bevrijding van kampen en het berechten van vermeende collaborateurs bericht? En wat kunnen digitale bronnen ons daarover vertellen?
"Bij het zien van de filmbeelden van de Canadezen die in het centrum van de bevrijde Drentse hoofdstad worden binnengehaald moet ik denken aan Geert Wolter Zuidhof, ‘de rooie’ groenteboer uit Assen. Hij was er op 13 april 1945 niet bij. Zuidhof overleefde Kamp Warschau, waar gevangenen werden gedwongen de resten van het getto te ruimen. Bij de nadering van de Russen ging hij mee met een dodenmars naar Dachau. Pas op 8 mei was voor hem de oorlog afgelopen. Enkele van de mensen die daar juichend te zien zijn zullen maanden later een lezing van Zuidhof hebben bijgewoond. Regelmatig vertelde hij over zijn kampervaringen. De herinneringen aan de kampen werden hem later trouwens te veel. Zoals velen was hij getraumatiseerd door de kampjaren en moest enkele malen worden opgenomen.
Het uiterste der zee
Filmbeelden zoals deze gebruikte ik om me te documenteren voor onder meer mijn laatste boek “Het uiterste der zee” (Arbeiderspers 2018). Op de beelden gemaakt in Heerenveen hoopte ik de hoofdpersonen uit mijn boek terug te zien. Het verzet bracht de joodse Mies Nieweg en haar dochtertje Sara om veiligheidsredenen gescheiden van elkaar onder. Na jaren van onderduik zagen ze elkaar daags na de bevrijding in Heerenveen weer terug. Tussen de mensen die daar lopen, moet ook verzetsman Joop Overdiep zijn. Hij was degene die, met gevaar voor eigen leven, de joodse Mies en Sara van hun tijdelijke onderduikadres in het Rooms Katholiek Ziekenhuis in Groningen overbracht naar Friesland.
De beelden uit Groningen ken ik goed en beschrijf één van de scenes in mijn laatste boek. Het betreft de gevechtshandeling aan de Heresingel. “Op de hoek van de Heresingel, tegenover de Sint-Jozefkerk vlogen de bejaarde bewoners van een enorm rusthuis de kogels om de oren. In het perkje voor het negentiende eeuwse complex stond een legerfotograaf de gevechtshandelingen te filmen. (-) Een jonge soldaat kwam even in beeld, hij keek alsof hij vers uit Canada was gearriveerd en voor het eerst een aanval meemaakte. Nog een tiener, leek hij, zijn neus was spits en zijn mond stond halfopen, over zijn helm zat een gaas waarachter hij een rolletje verband had gestoken.”
De strijd om Groningen
De strijd om de stad in Groningen heeft dagen geduurd. Het gebeurde dat terwijl de gevechten nog in volle gang waren mensen zich al weer op straat waagden. Om te kijken, maar ook zoals is te zien, te plunderen. De beelden van de Vismarkt… In de Korenbeurs (nu een Albert Heijn filiaal) waren – vermeende- collaborateurs tijdelijk geïnterneerd. De markt werd gebruikt als luchtplaats, als de gevangenen daar liepen stond het publiek drie rijen dik. De opname van het volksgericht, van het meisje van wie de haren worden geknipt zijn nog beklemmender. Vooral omdat wij niet alleen haar zien maar haar blik volgen. Ik herinnerde bij het zien van de beelden wat mijn vader vertelde. Hij zag die rijen op de Vismarkt en hoorde een Canadees zeggen: ‘Is that how you treat your enemies?’."