Het is een donkere decembermiddag en in de monumentale NIOD-zaal verzamelen zich zo'n dertig medewerkers van aan het NOB deelnemende organisaties. Ruurd Blom (mediamanager collectietoegang Beeld en Geluid) trapt de workshop af met een inspirerend voorbeeld. "Als je collecties online en open beschikbaar stelt kun je een enorm groot publiek bereiken". De video 'Lepelaar in goud licht bij zonsondergang' is een van de succesvolste video's uit de collectie van Beeld en Geluid op Wikimedia Commons en Wikipedia. Het filmpje van de lepelaar is te vinden op Wikipedia pagina’s in 56 verschillende talen en laat daarmee zien dat het bereik van de Wikimedia platforms vele malen groter is dan de eigen website of platforms als Openbeelden.nl. Dit enorme bereik vergroot de zichtbaarheid van collecties en daarmee de waarde van de erfgoedinstelling.
Presentatie 'Het succes van de Lepelaar | Ruurd Blom'
Kansen en obstakels
Vervolgens neemt Janneke Jorna (projectleider WO2 Open Data Depot) ons mee langs de opgedane ervaringen. De twee grote problemen omtrent het openstellen van oorlogsbronnen zijn onbekende makers en het feit dat de meeste makers niet voor 1948 overleden zijn. Daarnaast spelen ook misvattingen binnen erfgoedinstellingen een rol. Zo gebruikt het Britse Imperial War Museum het inmiddels vervallen Crown Copyright als inkomstenbron. Hier zien we het spanningsveld tussen publiek domein en de publieke functie van erfgoedinstellingen.
Janneke Jorna.
Hierna vertelt Janneke over een aantal mooie vondsten uit het project. De in 1947 overleden fotograaf Menno Huizinga fotografeerde bezet Den Haag en de bevrijding van de stad. De NIOD collectie omvat 780 foto’s welke vrijgegeven konden worden. Daarnaast vormden organisaties een uitkomst: wanneer een maker in dienst is van een organisatie geldt het auteursrecht tot 70 jaar na publicatie, in plaats van 70 jaar na de dood van de maker. Hiermee konden 590 foto’s van de Fotodienst der NSB uit de NIOD collectie en 166 films van de Filmdienst der NSB uit de Beeld en Geluid collectie vrijgegeven worden.
Presentatie 'Het WO2 Open Data Depot | Janneke Jorna'
Ga naar de foto's van Menno Huizinga
Ga naar de foto's van de Fotodienst der NSB
Ga naar de films van de Filmdienst der NSB
Rechten en plichten
Na dit overzicht van het Project WO2 Open Data Depot neemt Maarten Zeinstra ons mee terug naar de basis. Hij vertelt over auteursrechten, portretrecht, de AVG en nog veel meer. "Bijna overal zit auteursrecht op, zolang je de drempel van originaliteit haalt", begint hij. Bij het onderwerp 'verweesde werken' staan we langer stil. Aanwezigen verbazen zich over zijn conclusie dat de verweesde werken richtlijn niet geldt voor foto’s. Een toelichting:
Als je de auteurswet erbij pakt worden verweesde werken geregeld in artikel 16(o-r). Artikel 16(o) staat in het eerste lid "Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst als bedoeld in artikel 10, eerste lid, onder:
1°. boeken, brochures, nieuwsbladen, tijdschriften en andere geschriften;
5°. muziekwerken met of zonder woorden;
10. filmwerken;
Dit betekent dat de verweesde werken wetgeving alleen van toepassingen is op geschreven teksten, fonogrammen en filmwerken. Fotografische werken vallen onder artikel 10, eerste lid onder 9. Deze vallen daardoor buiten de verweesde werken richtlijn.
Om een werk als verweesd te bestempelen is het nodig aan te kunnen tonen dat zorgvuldig onderzoek naar evt. rechthebbenden is uitgevoerd (zoals opgenomen in artikel 16p). Maarten tipt daarvoor de website diligentsearch.eu.
AVG
Ondanks de focus van de workshop op auteursrechten, komt onvermijdelijk en logischerwijs ook privacywetgeving aan de orde. Maarten Zeinstra benadrukt nog eens dat de AVG vooral geschreven is voor commerciële dienstverlening en daardoor minder makkelijk toepasbaar is op de erfgoedsector. Ook zijn er vragen over het uitblijven van een 'uitzondering voor onderzoek naar de Holocaust' bij het verwerken van persoonsgegevens in de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming). Oftewel artikel 158 van de GPDR (General Data Protection Regulation), vallend onder 'afwijkingen in verband met specifieke situaties op het gebied van gegevensverwerking'. Inderdaad, als je de uitvoeringswet AVG bekijkt, zie je dat onder de bepalingen ter uitvoering van de verordening alleen de algemene bepaling over historisch onderzoek is opgenomen, maar niet de gerichte bepaling over holocaust en mensenrechten.
Presentatie 'Open data rechten en plichten | Maarten Zeinstra'
Maarten Zeinstra.
Het stroomschema
Met deze kennis over wetgeving duiken we de praktijk in met behulp van het stroomschema van Beeld en Geluid. Dit schema dient als basis voor elk rechtenonderzoek dat gedaan wordt binnen de collectie van Beeld en Geluid. Zo komen ze erachter wat de rechtenstatus is en of materiaal online en open kan worden aangeboden.
Maartje Hülsenbeck (Jurist Intellectueel Eigendomsrecht, Beeld en Geluid) zet iedereen aan de slag met de casus van de Filmdienst der NSB. Doordat er geen individuele makers bekend zijn komt het vooral uit op een risicoanalyse op het gebied van de muziek en de herkenbare personen in beeld. Als laatste is ook de ethische check nog een belangrijk punt. Kunnen deze propaganda beelden zomaar vrijgegeven worden? Net zoals Beeld en Geluid komen de deelnemers uit op een ja. Deze beelden moeten vanuit het oogpunt van informatievrijheid vrijgegeven worden.
Presentatie 'Stroomschema online publicatie | Maartje Hülsenbeck'
Maartje Hülsenbeck.
Mogelijkheden
Na deze praktijkopdracht toont Hanno Lans de mogelijkheden van Wikidata en Wikimedia Commons. Met CopyClear heeft hij veel ervaring opgedaan met betrekking tot het clearen van auteursrechten van beeldmateriaal. Dit deed hij bijvoorbeeld voor Booijmans van Beuningen en het IISG. Daarnaast is hij actief als vrijwilliger op verschillende Wikimedia platforms. Om te laten zien hoe makkelijk iedereen kan bijdragen aan Wikidata en Wikimedia Commons neemt hij de casus van de fotograaf Herman Heukels. Deze fotograaf overleed in 1947 en had nog geen wikidata item of foto’s op Wikimedia Commons. Vervolgens heeft Hanno live gedemonstreerd hoe simpel een wikidata item aangemaakt kan worden en een foto geupload kan worden naar Wikimedia Commons.
Hanno Lans.
De toekomst
Als afsluiter blikt Ruurd alvast vooruit, richting de jaarwisseling en publiekdomeindag 2019. Zo zijn vanaf 1 januari 2019 Polygoon films uit het jaar 1948 (collectie Beeld en Geluid) publiek domein (zoals deze over de Amsterdamse verkeerspolitie). Door de rechtenstatus van werken goed uit te zoeken en vooral eenduidig te documenteren wordt het mogelijk om heel gemakkelijk ieder jaar weer een nieuwe reeks werken vrij te geven. Ruurd roept iedereen dan ook op om dit ook vooral te doen. Wanneer de retroslag ingehaald is, wordt het vervolgens ieder jaar een feestje om op 1 januari werken met een gerust hart te kunnen vrijgeven.
Presentatie 'Beeld en Geluid in het publieke domein | Ruurd Blom'