De oorlogserfgoedsector is in beweging. Het Netwerk Oorlogsbronnen zorgt ervoor dat 430+ individuele instellingen sámen de digitale-informatiezoeker van vandaag en morgen kunnen bedienen. SMH-musea ontvangen grote aantallen digitale en fysieke bezoekers en passen zich aan. En het NIOD beantwoordt jaarlijks duizenden vragen over de periode 1940-1945 en doet zelf onderzoek naar oorlogen en genocides. Ook het Fries Verzetsmuseum, Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen en Herinneringscentrum Kamp Westerbork zoeken continu naar nieuwe manieren om hun publiek te bedienen en collecties toegankelijk te maken. Het programma van de netwerkdag 'Samen zien we meer' besloeg alle terreinen.
In gesprek op de Noordelijke Netwerkdag Oorlogsbronnen.
Verbinden
De dag startte met een introductie door Fred de Graaf (voorzitter Platform WO2 / SMH 40-45) en Puck Huitsing (programmadirecteur NOB) en werd voorgezeten door Hans Groeneweg (conservator Fries Verzetsmuseum). Hij vormde de verbindende schakel tussen de vele onderdelen. Want het was een volle dag, met sessies over educatie, tentoonstellingen, collectiebeheer, onderzoek, de mogelijkheden van digitale technieken. Tussendoor was er genoeg tijd voor bezoekers om elkaar te spreken en ideeen uit te wisselen.
Puck Huitsing (programmadirecteur NOB).
Dagvoorzitter Hans Groeneweg (Fries Verzetsmuseum).
Van kaarten, namenlijsten en termen naar informatie
Onderduikkaarten
In de paralelle sessie 'Onderduikkaarten online: hoe zet je een collectie om in informatie?' behandelde Otto Kuipers en Hans Laagland van Tresoar / Redbot de themawebsite www.ondergedokeninfryslan.nl. Hierop staan namen afkomstig van registratiekaarten van Friese onderduikers en hun helpers centraal. Op de website worden de scans van onderduikkaarten getoond en zijn verhalen over de onderduikperiode en foto's aan de registraties toegevoegd.
De sessie 'Onderduikkaarten online...'
Personenportal WO2
Het Netwerk Oorlogsbronnen ontwikkelt de intranetdienst Personenportal WO2 in samenwerking met zo’n vijftien organisaties. ICT-projectleider Lizzy Jongma vertelde over de ambitie om een digitale plek te creëren waar iedere persoon die betrokken is bij de Tweede Wereldoorlog, te vinden is. Eind 2018 verwacht ze de dienst op te leveren en daarmee de dienstverlening van de projectpartners aanzienlijk te verbeteren De Personenportal WO2 dan alleen nog toegankelijk voor medewerkers van de deelnemende organisaties.
Lizzy Jongma presenteert de Personenportal WO2.
Thesaurus Kamp Westerbork
Historicus Bas Kortholt sprak over de thesaurus die bij Herinneringscentram Kamp Westerbork wordt ontwikkeld. Deze gebruiken zij o.m. om bezoekers van de website de weg te laten vinden, hen te informeren maar ook om de collectie toegankelijk te maken. Aan de basis ligt een vijftien jaar oude (vervuilde) trefwoordenlijst. Kortholt: “Het is nieuw terrein voor ons en het is een enorme klus, maar we zijn ambitieus.” Uit publieksonderzoek bleek dat een van de meest gestelde vragen is: ‘Was er een gaskamer in Kamp Westerbork?’. De nieuwe thesaurus moet centraal staan in de beantwoording van zo'n vraag en verwijzen naar archiefstukken, documenten en voorwerpen.
Het Netwerk Oorlogsbronnen maakt gebruik van de WO2-thesaurus, maar op een andere manier. Deze wordt o.m. ingezet om verschillende collecties met elkaar te verbinden in de collectie-portal Oorlogsbronnen.nl. Bijvoorbeeld door bronnen over hetzelfde onderwerp maar met verschillende beschrijvingen aan elkaar te koppelen. Denk aan de termen 'bunker' en 'kazemat' voor dezelfde foto. Iemand die zoekt op 'bunker' zou zonder de WO2-thesaurus nooit de foto met alleen 'kazemat' in de beschrijving in de zoekresultaten krijgen. (De WO2-thesaurus is beschikbaar als Linked Open Data.)
Bas Kortholt over de thesaurus van Kamp Westerbork.
Workshops
Oorlogsbronnenspel Groningen
Na een nieuwsflits waarbij vanuit SMH-gelederen kort werd aangestipt wat er speelt bij herinneringscentra- en oorlogsmusea en een heerlijke lunch, stonden actieve workshops op het middagprogramma. Zoals het Groningse Oorlogsbronnenspel, waarbij aanwezigen uit een stapel bronnen zonder beschrijvingen vier levensverhalen moesten halen. Centraal stond de aanslag op Anne Jannes Elsinga door het Groningse verzet. De verhalen, gereconstrueerd door workshopdeelnemers, waren stuk voor stuk gebaseerd op eigen kennis. Daaruit bleek dat het verbinden van collecties en oorlogsbronnen door een computer, zoals op Oorlogsbronnen.nl, niet mogelijk is zonder goede beschrijving.
Groepjes presenteren de door hen samengestelde verhalen.
Gelaagde WO2 verhalen
Christel Tijenk (coördinator educatie, HC Kamp Westerbork) en Bettie Jongejan (coördinator Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden) namen workshopdeelnemers mee in de wereld van educatie over de Tweede Wereldoorlog. Tijdens 'Gelaagde verhalen op een historische plek en in de klas' verkenden ze hoe culturele diversiteit ingezet kan worden om krachtige verbindingen te maken tussen verschillende doelgroepen en het WO2-verleden. Tijenk en Jongejan gingen in op hun praktijkervaring met anders-dan-andere rondleidingen op locatie en in de klas. Aan de hand van twee opdrachten lieten ze zien hoe de deelnemers gelaagdheid kunnen aanbrengen in eigen WO2-verhalen.
Presentatie 'Gelaagde verhalen op een historische plek en in de klas'
Bettie Jongejan legt een opdracht uit.
WO2 Open Data
Foto's en ander bronmateriaal uit de Tweede Wereldoorlog online en vrij voor ieder gebruik delen, hoe doe je dat? Welke bronnen zijn daarvoor geschikt? Tegen welke juridische obstakels loop je aan, hoe kun je daarmee omgaan? Deze en meer vragen werden beantwoord door Janneke Jorna (projectleider WO2 Open Data Depot bij Netwerk Oorlogsbronnen) en Maarten Zeinstra (adviseur auteursrecht en technologie bij Kennisland). Binnen het project WO2 Open Data Depot publiceerde het Netwerk Oorlogsbronnen 1600 WO2-bronnen op Wikimedia Commons. Erfgoedmateriaal uit de periode 1940-1945 valt vanwege geldend auteursrecht zelden in publiek domein. Jorna legt uit hoe ze deze bronnen selecteerde. Zeinstra voegde daar een juridisch kader aan toe.
Janneke Jorna aan het woord.
WO2 in de regio
Aan het einde van de middag was er ruimte voor een aantal organisaties om kort te vertellen wat er bij hen speelt. Zo sprak Kees Terwisscha van Scheltinga over het project 'Atlantikwall in het Waddengebied'. Gaf Jochem Abbes een toelichting op wat er gaande is rond Stelling De Beetse en deed Mirjam Pragt van de Museumfederatie Fryslân hetzelfde over 'Ferhalen ta Plak'. Ruurd Gaastra gaf een enthousiaste pitch over het Kazemattenmuseum Kornwerderzand. Deze vrijwilligersorganisatie is door het groeiende aantal bezoekers genoodzaakt te professionaliseren. Tenslotte presenteerde Hans Groeneweg het project 'Een portretje vrijheid', waarbij studenten de opdracht kregen om de persoonlijke betekenis van vrijheid vast te leggen in een foto.
Annette Schautt (programmadirecteur SMH 40-45).
Feit en fictie in Fries verzet
De dag werd afgesloten met het NIOD-Café waarbij Geart de Vries (directeur Historisch Centrum Leeuwarden) in gesprek ging met Frank van Vree (directeur NIOD) en Hinke Piersma (senior onderzoeker NIOD). Centraal stond de beeldvorming omtrent het Fries verzet en politie in de Tweede Wereldoorlog. Van Vree stelde vast dat de bekendste Friese verzetsdaad, de Overval op het Huis van Bewaring de Blokhuispoort te Leeuwarden op 8 december 1944, om twee redenen een beeldbepalende gebeurtenis is geweest. Ten eerste omdat bij deze gevangenisoverval 51 verzetsmensen werden bevrijd zonder dat er een schot werd gelost. En ten tweede omdat ‘de kraak’ in 1962 werd verfilmd in De overval.
Het scenario werd geschreven door historicus Loe de Jong, bekend van hét standaardwerk over de bezettingsjaren. De overval werd een iconische speelfilm over het verzet, omdat het een helder ‘goed-fout’-beeld liet zien. Het gevaar is dat de werkelijkheid en de film door elkaar heen gaan lopen. Omdat de film een ‘perfecte belichaming van het verzet’ was, paste het goed bij het zelfbeeld van hoe Nederland zichzelf graag zag: als ‘verzetsnatie’. Het heldhaftig en kordaat handelen van de acteurs in de film staat in contrast met een uitspraak van één van de overvallers van de Knokploeg (KP) die zichzelf helemaal niet als held beschouwde en eigenlijk ‘doodsbenauwd’ was geweest.
Geart de Vries (l) Frank van Vree (m) en Hinke Piersma (r) in gesprek.
Pleidooi voor historici
Piersma doet onderzoek naar (verzet van) politie in de Tweede Wereldoorlog. Ze wil graag het heersende beeld van ‘de foute Nederlandse politie' bijstellen. Het bronmateriaal en het aantal oud-politiemensen dat wil getuigen is echter minimaal. Piersma pleit daarom ook voor een nieuwe vorm van geschiedschrijving: als historici zouden we vaker mogen opschrijven wat we wél en wat we níet weten. Dit oogt enerzijds onbevredigend, maar anderzijds weten we soms dingen niet – hetzij vanwege verdwenen documenten hetzij vanwege het wegvallen van getuigen – en daarmee komt het toegeven van ‘het niet weten’ het dichtst bij de waarheid. (Alinea's over het NIOD-café zijn een bijdrage van Anke Jongste.)
Geart de Vries bevraagt Hinke Piersma.
De Noordelijke Netwerkdag Oorlogsbronnen door andere ogen
Een verslag van Anke Jongste op Historici.nl
Een terugblik op de dag door SMH
Heeft u er bezwaar tegen afgebeeld te staan op een van de foto's? Neem dan contact met ons op via info@oorlogsbronnen.nl.