Het alledaagse leven in een buitengewone tijd
Onderzoek doen naar Zeeland of Nijmegen in de Tweede Wereldoorlog en kennis opdoen over verzet of de Communistische Partij van Nederland (CPN) in die periode? Vanaf volgend jaar wordt dat een stuk gemakkelijker. Het Bevrijdingsmuseum Zeeland (BMZ), Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG), Regionaal Archief Nijmegen (RAN) en Verzetsmuseum Amsterdam (VMA) conserveren en digitaliseren namelijk samen, op initiatief van het Netwerk Oorlogsbronnen, bijna 34 meter (260.000 pagina’s) over deze onderwerpen.
Het programma voor het behoud van het papieren erfgoed Metamorfoze honoreerde de aanvraag van WO2-collecties deze zomer. Dit najaar gaan de eerste archieven onder de scanner. De bedoeling is dat ze in de loop van 2019 en 2020 online te raadplegen zijn.
De archieven geven inzicht in de dynamiek van repressie en verzet. Ze laten zien hoe Nederlanders in het verzet, maar ook daarbuiten, reageerden op maatregelen als de Jodenvervolging of de arbeidsinzet en zich daaraan poogden te onttrekken of zelfs actief probeerden te ondermijnen. Zeker de collecties van mensen die actief waren in de illegale pers, de Landelijke Knokploegen en de Landelijke Onderduikhulp geven een gedetailleerd beeld van al het praktische werk dat kwam kijken bij activiteiten als de verspreiding van verzetskranten en de organisatie van de onderduik van vele duizenden mensen.
Het archiefmateriaal kent enkele zwaartepunten, zoals illegale pers, verzet in Amsterdam, studentenverzet en communistisch verzet, maar bestrijkt vele vormen van verzet. Geografisch is vrijwel heel Nederland erin vertegenwoordigd. Ook de overzeese gebieden komen aan bod: ruim zestig archieven hebben betrekking op Nederlands-Indië.
Brieven en tekeningen van de dochters van Gerrit Jan van der Veen, afkomstig uit zijn particuliere archief.
Oorlogservaringen
Naast archiefmateriaal van ‘grote namen’ - zoals van zakenman Hans Teengs Gerritsen en de collectie familie Geiringer - is er juist ook veel aandacht voor de oorlogservaringen van gewone burgers. Correspondentie en dagboeken laten zien hoe mensen dachten over de oorlogsontwikkelingen en hoe zij omgingen met de vaak ingrijpende veranderingen die de oorlog met zich meebracht. Zeker in de latere oorlogsjaren werd het steeds moeilijker om in de eerste levensbehoeften te voorzien. Archiefstukken als de zorgvuldig bijgehouden administratie van distributiebonnen, receptenboekjes voor de nog beschikbare voedingsmiddelen en verslagen van hongertochten zijn de stille getuigen van die strijd.
Onder de egodocumenten bevindt zich materiaal waarin het dagelijks leven in de onderduik of in interneringskampen als Westerbork beschreven wordt, maar ook stukken die laten zien hoe vertrouwde kanten van het gewone leven –vakanties, vermaak zoals voetbal, het vieren van Sinterklaas – ook tijdens de oorlog lange tijd door bleven schrijven.
Uniek en onvervangbaar materiaal
Vanwege de noodzaak in het geheim te opereren en ook vanwege het tijdens de oorlog opspelende gebrek aan kwalitatief goed papier zijn primaire bronnen over het verzet bijzonder schaars. Een aantal particuliere archieven zijn dan ook daadwerkelijk uniek en onvervangbaar voor het Nederlandse cultuurbezit, door hun relatie met een bijzondere historische gebeurtenis en/of persoon. Het gaat dan bijvoorbeeld om de dagboeken van Engelandvaarder Bastiaan Ganderheyden.
Naast de inhoudelijke waarde van de archieven is een aanzienlijk deel van de stukken ook als object van belang. Op vloeipapier en wasgoed geschreven smokkelbriefjes geven een indringend beeld van het leven in gevangenschap. De manier waarop het papier is gebruikt en de matige kwaliteit tonen de toenemende papierschaarste.
Ontstaan collectie Verzetsmuseum Amsterdam
De collectie particuliere archieven van het Verzetsmuseum Amsterdam is hoofdzakelijk gevormd op basis van schenkingen. Zeker in de eerste jaren van het museum waren veel van de schenkingen afkomstig van mensen die tijdens de oorlog hadden samengewerkt en de door hen geschonken stukken houden dus logischerwijs verband met elkaar. Ook later, toen het museum gericht materiaal verzamelde voor de Nederlands-Indië-afdeling en het kindermuseum, zijn er samenhangende collecties van particuliere archieven ontstaan. Als geheel geven ze een complex en divers beeld van het verzet in het Nederlandse Koninkrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Metamorfoze-feiten
-
Het Verzetsmuseum Amsterdam digitaliseert en conserveert zo'n 134.000 pagina; ruim 19 meter archiefmateriaal.
-
Circa 34% hiervan betreft gebonden materiaal; 66% is losbladig.
-
Ongeveer 70% betreft geschreven of getypte stukken, 30% is gedrukt.
-
De collectie bestaat voor 100% uit houthoudend papier.