Veel van u zal inmiddels bekend zijn met Oorlog voor de Rechter, een project van het Nationaal Archief, Netwerk Oorlogsbronnen, Huygens Instituut en het NIOD. Binnen het project wordt het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) gedigitaliseerd, gecontextualiseerd en online gepubliceerd vanaf januari 2025. Het projectteam van Oorlog voor de Rechter wil inventariseren welke organisaties nog meer archieven beheren die gerelateerd zijn aan – of eigenlijk in oorsprong onderdeel zijn van - het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging.
Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging: een korte geschiedenis
Het is inmiddels meer dan zeventig jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog werd beëindigd, maar de interesse in de oorlog blijft onverminderd groot. Niet alleen wetenschappers, maar ook particulieren doen veel onderzoek naar het onderwerp. Eén van de meest geraadpleegde en het grootste archief over de Tweede Wereldoorlog in Nederland is het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). In dit archief bevinden zich dossiers van personen die verdacht werden van collaboratie met de Duitsers. Het archief is eigenlijk opgebouwd uit een heleboel kleine archieven van instellingen verbonden aan de bijzondere rechtspleging. Waarom werden deze samengevoegd? Wat kan er gevonden worden in de bijna vier kilometer materiaal? Wat was de bijzondere rechtspleging? Er zijn veel boeken over geschreven, maar een korte geschiedenis vindt u hieronder.
Lokale archieven
In het 3,8 strekkende kilometer Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging bevinden zich dossiers van personen die verdacht werden van collaboratie met de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit archief is ondergebracht bij het Nationaal Archief in Den Haag en is eigenlijk opgebouwd uit een heleboel kleine archieven van instellingen verbonden aan de Bijzondere Rechtspleging.
Deze kleine archieven, van bijvoorbeeld lokale Politieke Opsporingsdiensten (POD) - later Politieke Rechercheafdelingen (PRA) genoemd -, lagen eind jaren veertig door Nederland verspreid. Om te voorkomen dat er misbruik van dossiers zou worden gemaakt, werd besloten te dossiers te centraliseren in Den Haag. Niet alle dossiers van de Bijzondere Rechtspleging zijn destijds echter in Den Haag terecht gekomen. In het depot van Collectie Overijssel liggen bijvoorbeeld PRA-archiefjes van de lokale afdelingen te Zwolle, Kampen, Steenwijk en Zwartsluis.
Inventarisatie
Het projectteam van Oorlog voor de Rechter wil inventariseren welke organisaties nog meer archieven beheren die gerelateerd zijn aan – of eigenlijk in oorsprong onderdeel zijn van - het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. Het doel van deze inventarisatie is tweeledig.
Ten eerste om de mogelijkheden te verkennen van digitale koppeling van de archieven. Ten tweede om archiefbeherende instellingen mee te kunnen nemen in de ontwikkeling van ethische en juridische kaders rond het online publiceren van dit materiaal.
Oproep
Beheert uw organisatie archieven die zijn ontstaan binnen de Bijzondere Rechtspleging? Dan horen wij graag van u:
- Om wat voor materiaal het gaat: een beschrijving.
- Om hoeveel materiaal het gaat: een schatting van het aantal strekkende meter.
- Wat de staat is van het materiaal: is het al gedigitaliseerd /getranscribeerd?
- Informatie over uw organisatie: valt het archief in juridische zin onder uw verantwoordelijkheid? Of is er bijvoorbeeld sprake van een bruikleen?
De informatie kunt u sturen aan Tessa Free via info@oorlogvoorderechter.nl. Ook vragen m.b.t. deze oproep kunt u naar dit mailadres sturen.
