Vrijwilligers gezocht voor crowdsourcing-project 'De gevangenen van Kamp Vught'
Wie zaten er gevangen in Kamp Vught in de Tweede Wereldoorlog? Wanneer zijn deze mensen binnengebracht of getransporteerd naar andere kampen? Het NOB zoekt antwoorden op deze en meer vragen, en u kunt daarbij helpen.
Slotbijeenkomst met vrijwilligers crowdsourcing-project Vught
Deze zomer tikten 170 vrijwilligers in grote snelheid ruim 25.000 kaartjes uit de basisadministratie van Kamp Vught over. Zo'n zestig van deze vrijwilligers bezochten woensdag 18 oktober het NIOD voor een slotbijeenkomst van het crowdsourcing-project 'De gevangenen van Kamp Vught'.
Gegevens originele cartotheek Kamp Vught in Oorlogslevens
Zo'n 32.000 mensen hebben in 1943 - '44 opgesloten gezeten in Kamp Vught, het enige SS-concentratiekamp buiten het toenmalige Duitse rijksgebied. De gegevens van ruim 21.000 kaartjes uit de kampadministratie zijn nu onderdeel van Oorlogslevens.nl.
De opstelling van Nationaal Monument Kamp Vught uit 1991 was aan vervanging toe, legt de Kok uit: ‘De nieuwe opstelling is musealer, er zijn veel meer objecten en beelden. Ook is er een duidelijke bezoekersstroom en verhaallijn, passend bij de behoeften van het huidige publiek.’ Er zijn weinig foto’s Kamp Vught, maar er is veel ander materiaal bewaard gebleven. De in totaal 250 tentoongestelde objecten spelen in de nieuwe expositie de hoofdrol, maar de verhalen worden ook op andere manieren verteld, met veel aandacht voor digitale storytelling.
Indrukwekkende objecten
Naast een audiotour met onder andere ooggetuigenverslagen zijn er in de expositie – soms interactieve – schermen te zien met verhalen en dilemma’s (‘zou je het grootste stuk brood zelf houden of juist weggeven?’). Daarnaast vertellen nieuw gemaakte cartoons en tekeningen door gevangenen verhalen waar geen foto’s van zijn. Maar de objecten zijn het meest indrukwekkend. Zoals het popje dat verzetsstrijdster Riek Snel maakte voor haar geliefde Jo Elsendoorn: een zelfportret met haar eigen haar. Jo stuurde Riek op zijn beurt minuscule briefjes, verstopt in de voedselpakketten die hij haar toezond. Ook de briefjes zijn in de expositie te bekijken.
Popje Riek Snel in doosje.
Deel van de briefjes van Jo Elsendoorn.
Wisselend perspectief
‘Er is in de expositie gekozen voor een indeling in seizoenen en thema’s, aangeduid met momenten en personen.’ aldus de Kok. ‘Niet alleen het perspectief van de gevangenen wordt belicht; daders, slachtoffers en omstanders komen allemaal aan bod.’ Per seizoen wordt er een thema uitgelicht, van de bouw van het kamp in de zomer van 1942 tot de aanloop naar de bevrijding in de zomer van 1944. De bezoeker ziet de fases die een gevangene doorliep: registratie, het afnemen van de identiteit van de gevangenen, het uitdelen van kampkleding en het kaalscheren van de mannen. Daarna werden de gevangenen aan het werk gezet, bijvoorbeeld bij Philips, waar de omstandigheden relatief gunstig waren. Sommige gevangenen ontsnapten, sommigen werden vrijgelaten, maar velen – meestal Joden – belandden na Vught via Kamp Westerbork in een van de vernietigingskampen.
Een van de verhalen is dat van Machieltje Prins, die op 31 mei 1943 in Kamp Vught ter wereld kwam. Hij werd drie maanden te vroeg geboren toen zijn moeder urenlang op appèl moest staan. Machieltje ging op 6 juni 1943 mee met het beruchte kindertransport naar Westerbork. Hij was met zijn tweeëneenhalf pond veel te licht. In Westerbork werd hij op commando van kampcommandant Albert Gemmeker verzorgd door twee verpleegsters. Toen hij op gewicht was, werd hij op transport gesteld naar Auschwitz. Het zijn dergelijke schrijnende verhalen die mensen na een bezoek aan Kamp Vught meenemen.
Reflectie
Het tweede deel van de expositie is buiten. Een nagebouwde barak laat zien hoe de gevangenen leefden. Verderop staat het oorspronkelijke crematorium waar de lijken werden verbrand van gevangenen die in het kamp werden gedood of omkwamen. De Kok: ‘De missie van Kamp Vught is “herdenken is nadenken”. Je herdenkt niet alleen maar voor het herdenken, je moet je ook realiseren waarom. Daarom bestaat de opstelling uit drie delen, te beginnen met het verhaal van het kamp in de nieuwe expositie. Daarna gaat de bezoeker naar buiten voor de ervaring en beleving. En de tentoonstelling eindigt met bezinning en reflectie, waar bezoekers kunnen stilstaan bij wat je als groep kan doen en wat ze zelf zouden hebben gedaan als ze in die tijd geleefd hadden.’
In 2017 startten Netwerk Oorlogsbronnen en Nationaal Monument Kamp Vught een crowdsourcing-project waarbij de kampkaarten van circa 26.000 gevangenen werden overgetypt door vrijwilligers. Hiermee werd een groot deel van de kampadministratie digitaal ontsloten. Deze informatie komt terug in het derde en laatste deel van de expositie. Bezoekers kunnen na het invullen van hun leeftijd en woonplaats een verhaal lezen van een gevangene. Op de muur worden cijfers geprojecteerd over de gevangenen, de samenstelling en hoeveel mensen er vast hebben gezeten. Dit waren er in totaal zo’n 32.000, waaronder 10.000 joden en 20.000 politieke gevangenen. Brigitte de Kok: ‘Wat we willen is dat je je als bezoeker kan identificeren. Mensen realiseren zich in deze ruimte: zoveel vrouwen van mijn leeftijd, uit mijn provincie. Iemand die is opgepakt voor hulp aan de buurvrouw: dat had mij ook kunnen overkomen.’
Bezoekers worden 'gekoppeld' aan een gevangene uit Kamp Vught.
Een projectie met verspringende getallen geeft een beeld van wie er allemaal in Kamp Vught heeft vastgezeten.