Wie is er om welke reden gearresteerd in Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog? Dat is vanaf nu terug te vinden op Oorlogslevens.nl. Het Stadsarchief Rotterdam digitaliseerde de arrestatie- en ontslagkaarten uit het archief van de Rotterdamse gemeentepolitie. In een crowdsourcingproject met Netwerk Oorlogsbronnen, en met hulp van zo’n 160 vrijwilligers zijn de kaartjes overgetikt. Daardoor kun je ze nu doorzoeken op bijvoorbeeld naam of arrestatiedatum. Via Oorlogslevens.nl zijn ruim 16.000 kaarten uit de jaren 1940 – 1944 beschikbaar, samen met andere beschikbare bronnen over deze personen in oorlogstijd.
Gearresteerd zonder ster
OORLOGSLEVENS | Rotterdamse arrestanten
De arrestantenafdeling van de Rotterdamse politie vervulde tijdens de oorlog een regionale functie. Het zijn dus niet alleen Rotterdammers die vast zijn gezet in het hoofdbureau aan het Haagseveer of in een van de andere bureaus. Arrestanten waren ook woonachtig in Schiedam en Vlaardingen, maar ook Amsterdam, Utrecht en Tilburg. De geboorteplaats van de arrestanten loopt uiteen van Dordrecht tot Antwerpen, Den Helder, Leeuwarden en zelfs het Chinese Fuzhou.
Onder de arrestanten waren ‘gewone’ criminelen en ook personen die zijn opgepakt vanwege hun Joodse achtergrond of hun rol in het verzet. De arrestatiekaarten beschrijven dan ook uiteenlopende redenen voor arrestatie. Zoals: communist, onderduik, hulp aan Engelse piloten, overtreding jodenbesluit, heling, distributieovertreding, onttrekken evacuatie, anti-duitse propaganda, vals persoonsbewijs, zonder ster, arbeidsinzet, benzinediefstal, spionnage, dienstweigering, luisteren verboden zender, staking, arbeidsinzet, geslachtsziekte, handel in persoonsbewijzen, en in sperrtijd buiten.
Nieuwe inzichten over personen en groepen
Door de kaartjes niet alleen te scannen, maar de inhoud ook over te tikken, is het mogelijk door de gegevens op de kaartjes te ‘googelen’ en zo op een nieuwe manier naar Rotterdam in oorlogstijd te kijken. Zo zien we in de arrestatiedata pieken begin mei 1943 (april-mei staking) en vlak na de bevrijding (collaborateurs).
Arrestatiedatums uit de gecrowdsourcde data.
Voor onderzoekers is het digitaal doorzoekbare archief heel waardevol. Promovendus Marleen van den Berg doet onderzoek naar ‘Joods Rotterdam’ en ziet nieuwe mogelijkheden nu de arrestantenkaarten uit het Rotterdamse politiearchief beschikbaar zijn via Oorlogslevens.nl. "Het maakt het bijvoorbeeld mogelijk om na te gaan welke Joden gearresteerd werden, door wie zij gearresteerd werden en waarom."
Levens in oorlogstijd
Na een korter of langer verblijf in een politiecel volgde vrijlating of overbrenging naar een huis van bewaring of kamp. Veel Rotterdamse arrestanten belandden in Kamp Amersfoort of Kamp Vught, Kamp Westerbork en het Oranjehotel in Scheveningen. In de laatste maanden van de oorlog zijn ook tientallen arrestanten gefusilleerd. In Oorlogslevens.nl staat de informatie over de Rotterdamse arrestatie in context van andere beschikbare bronnen over het leven van de arrestant in oorlogstijd. Het nu toegankelijke kaartje vormt dus een puzzelstuk in persoonlijke tijdlijnen.
Rotterdamse arrestanten die zijn overgebracht naar Kamp Amersfoort.
Welke kaarten zijn doorzoekbaar?
Op dit moment zijn arrestantenkaarten uit de jaren 1940-1944 te vinden. Het gaat om personen van wie vast staat dat ze zijn overleden of van wie dat op grond van hun geboortejaar mag worden aangenomen. De gegevens van personen die misschien nog leven, zijn niet online te bekijken. Dit om hun privacy te beschermen. De arrestantenkaarten uit 1945 ontbreken eveneens. Die worden pas in 2021 openbaar gemaakt. Al met al zijn van de circa 34.000 kaarten nu ongeveer 23.000 te doorzoeken.
Hulde aan de vrijwilligers
Netwerk Oorlogsbronnen en het Stadsarchief Rotterdam hebben eind 2018 de hulp ingeroepen van vrijwilligers om de Rotterdamse arrestantenkaarten uit de bezettingstijd toegankelijk te maken. 160 enthousiaste personen meldden zich aan. Vanuit huis tikten zij de gegevens op de kaartjes over. Half oktober 2019 hadden zij de klus geklaard: alle bijna 35.000 arrestantenkaarten en 19.000 ontslagkaarten waren toen ingevoerd én gecontroleerd.
Lees verder
Stadsarchief Rotterdam | Meer informatie over de arrestantenkaarten 1940 - 1945
RTV Rijnmond | Rotterdamse arrestantenkaarten uit de oorlog voor iedereen in te zien