In aanloop naar de aanstaande openbaarmaking van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) besteedt Oorlogsbronnen aandacht aan het onderwerp collaboratie in een reeks artikelen.
Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging
In 2025 wordt het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) openbaar. Dit archief is een van de belangrijkste en meest geraadpleegde archieven over de Tweede Wereldoorlog. Het CABR bevat dossiers van ruim 400.000 mensen die verdacht werden van collaboratie. Niet iedereen van hen is voor een rechter verschenen of veroordeeld.
De CABR dossiers zijn nu nog beperkt openbaar, slechts raadpleegbaar in de studiezaal van het Nationaal Archief na verkregen toestemming. Vanaf 2025 zal het CABR niet alleen openbaar worden, maar ook stapsgewijs gedigitaliseerd en daarmee online toegankelijk worden.
Dat zorgt ervoor dat informatie in dit artikel mogelijk aangevuld en gecorrigeerd zal worden in de toekomst. De digitale toegang van het CABR zal een verrijking worden op wat we nu al weten uit de bestaande literatuur op basis van handmatig onderzoek in het CABR.
Lees meer over de openbaarmaking van het CABR en het project Oorlog voor de Rechter
Artikelenreeks
Hier vindt u de reeds gepubliceerde artikelen over collaboratie. Dit overzicht zal verder aangevuld worden met nieuwe artikelen.
NSB-burgemeesters in opleiding: de opmaat naar de 'Nieuwe Orde'
Vanaf 1941 worden in bezet Nederland steeds meer zittende burgemeesters vervangen door leden van de NSB. De installatie van deze NSB-burgemeesters markeert het begin van de 'Nieuwe Orde', die onder leiding van de Duitse bezetter de herstructurering en nazificering van de Nederlandse samenleving op sociaal, politiek en economisch gebied omvat. Al snel blijkt dat de NSB moeite heeft om geschikte kandidaten te vinden voor de functie van burgemeester. Op verzoek van Ernst August Schwebel, de Beauftragte van de provincie Zuid-Holland, wordt door de afdeling Bestuurszaken van de NSB een speciale cursus opgezet voor degenen die in aanmerking willen komen voor het burgemeesterschap.
Hendrik Krekel: de brieven van een foute filosoof
Voor het project Oorlog uit Eerste Hand digitaliseerde en transcribeerde het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies onder andere de brieven geschreven door collaborateurs uit haar collectie. Zo ook de uitgebreide correspondentie van Hendrik Krekel (1888-1978): filosoof, hoogleraar en ‘politiek delinquent’. In deze brieven is te lezen hoe het Krekel als collaborateur en na de oorlog in de bijzondere rechtspleging verging.
Premiejagers en collaborateurs: de Colonne Henneicke
Nederlandse Jodenjagers werken vanaf het voorjaar van 1943 mee aan het opsporen en oppakken van hun Joodse medeburgers. De opgepakte Joden worden daarna gedeporteerd naar de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor, de meesten zijn daar vermoord. Een van de meest beruchte Jodenjagers is de Colonne Henneicke, een groep van ruim vijftig Nederlanders onder leiding van Wim Henneicke die tegen betaling jacht maakt op Joodse onderduikers. Deze groep draagt binnen een half jaar tijd bij aan de deportatie van acht- tot negenduizend Joodse mensen.