Collectiespecialist Yeva Swart selecteert voor Netwerk Oorlogsbronnen in totaal ruim 1200 bronnen bij thema's op www.tweedewereldoorlog.nl, de website van het Platform WOII. Denk hierbij aan verschillende verzetsgroepen tot de slag in de Javazee en burgemeesters in oorlogstijd. De bronnen worden stuk voor stuk uit de Portal van het Netwerk Oorlogsbronnen gehaald. Yeva vertelt over haar zoektocht en kiesstrategie:
Het proces ligt misschien voor de hand: maak een selectie van zes bronnen per thema. Laat de bronnen het thema goed representeren en meer diepgang geven. Maar dat is niet zo eenvoudig als het lijkt. Elk thema en elke bron brengt eigen dilemma’s mee. Ik vat mijn werk vaak samen met de zin “ik bekijk honderden plaatjes en kies de beste”. Maar er zit natuurlijk een groter verhaal achter verborgen. Want wie durft met negen miljoen bronnen, 205 thema’s en 74 dagen voor de deadline te beweren dat bronnenselectie en digitalisering van archieven niet spannend is?
Geselecteerde bronnen bij het onderwerp 'andere verzetsgroepen'.
STAP 1: slim zoeken
Het zal niemand verbazen dat mijn ‘Operatie Bronnenselectie’ begint met het vinden van bronnen. In theorie is dit makkelijk: je typt een zoekterm in en je krijgt een rij bronnen. Maar in de praktijk begint hier de eerste complicatie. Want hoe vind je de (beste) bronnen voor een onderwerp? Sommige zoektermen brengen enorm veel hits op (geallieerden geeft 15.725 resultaten) en andere weer bijna niets (herstelbetalingen geeft ons 240 resultaten en herstelbetaling levert een magere opbrengst van 27 resultaten op).
Het selecteren van representatieve bronnen begint dus voordat je ook maar één bron onder ogen hebt gekregen: het begint bij het kiezen van de trefwoorden. Daarvoor moet je je inlezen op het onderwerp. Daarnaast vergt het nu vooral nog enige creativiteit. Door bijvoorbeeld voor het thema 'herstelbetalingen' ook op termen als 'oorlogsschuld', 'schadevergoeding', 'weimar', 'ruhrgebied', 'Dawes', 'goudmark' en 'inflatie' te zoeken, krijg je toch een aardige hoeveelheid bronnen om uit te kiezen. Gelukkig wordt het vinden van toepasselijke bronnen in de te verwachten vernieuwde Oorlogsbronnen-Portal (in april 2017) een stuk makkelijker. Alleen al omdat hier de WO2-thesaurus in verwerkt is!
>>>> paragraph >>>>>
STAP 2: kiezen is een kunst
Op dit moment in mijn zoek- en kiesproces heb ik een mooie hoeveelheid bronnen gevonden in de Portal van Oorlogsbronnen, weet ik meer over het thema zelf en wat er geassocieerd wordt met het onderwerp. Het kiezen kan nu eindelijk van start gaan. Welke foto van de 250 die je hebt gevonden wordt de uitverkorene? Ga ik voor de meest informatieve, de interessantste of juist de onscherpe met het bijzondere verhaal? Om over persoonlijke ‘esthetische’ voorkeur nog niet te beginnen.
Ik start met het praktische onderdeel: ik wil liever niet zes zwart-wit foto’s selecteren. Het zou zonde zijn de grote rijkdom en diversiteit aan bronnen te negeren! Dus zoek ik niet alleen naar foto’s, maar ook naar een affiche, een radio- en filmfragment, een brief, een liedje of een tekening, om zo een mooie balans te vinden. Dit blijft het ideaal, want soms kunnen we niet aan de zwart-wit foto’s ontsnappen. Ook bekijk ik of er iconische beelden zijn van een thema. Want die mogen natuurlijk niet missen, zoals Raising the Flag on Iwo Jima.
Kiesdilemma's
Het al dan niet bestaande iconische beeld moet ertussen zitten, maar ook de kleine, menselijke ervaring. En beelden moeten specifiek genoeg toegepast kunnen worden op een thema. Dat is vooral lastig met locaties. Sommige afbeeldingen kunnen bijvoorbeeld op veel plekken gebeurd zijn. Zoals een foto van een neergestort vliegtuig ‘ergens aan het Westfront’. Hoe mooi de foto ook is, dan moet ik even slikken en kies ik de foto uiteindelijk niet.
Andere dilemma’s die naar voren komen zijn vragen als: wanneer is een beeld of document representatief? Wat betekent dat? En hoe vind ik een balans tussen internationale of lokale bronnen? Worden beide kanten van een conflict belicht en willen we dat wel? Vooral dit laatste is waar ik persoonlijk veel over nadenk. Want als ik iets besluit weg te laten of iets niet te laten zien, vergt dat een goede beredenering. Ik let er altijd op dat de zes gekozen bronnen een niet te beperkt of eenzijdig beeld geven.
Eén onderwerp gehad, nog 204 te gaan
Tot slot spelen er ook nog problemen rond de digitalisering van WO2-collecties. Of beter gezegd, het ontbreken daarvan. Het uitzoeken van eventueel geldende auteursrechten vergt eveneens veel aandacht. Operatie Bronnenselectie is zo eenvoudig nog niet. Dus na het afronden van één thema alleen al heb ik een les zoeken in databases, bronselectie, digitalisering, rechten en filosofie gehad. Niet verkeerd voor een opdracht die ik aanvankelijk samenvatte met “ik bekijk honderden plaatjes en kies de beste”. De zes bronnen zijn gekozen en de lijst wordt doorgestuurd naar Nationaal Comité 4-5 mei waar zij weer uit ‘mijn’ zes bronnen er drie kiezen.
Nog 204 onderwerpen te gaan...
Mooiste vondsten
Last but not least: het leukste van het hele proces blijven de bronnen die opvallen. Een uitstekend voorbeeld van een interessante lokale bron met een bijzonder verhaal dat ik nog niet kende zijn de sabotage-aquarellen van het Fries Verzetsmuseum in Leeuwarden. Want terwijl we meestal aan kapotte treinrails en bruggen denken bij sabotage, blijkt er nog veel meer mogelijk te zijn. En natuurlijk komen er bronnen langs die niet altijd het beste bij een onderwerp passen, maar wel zeker het bekijken waard zijn. En bekeken worden ze ook: de hele verdieping wordt er bijgehaald wanneer we na een dag van moeilijke beslissingen en filosoferende overpeinzingen, met zijn allen zwijmelend naar het beeldscherm staren met een foto een verschrikt kalf of een ‘erg schattig hondje’.
Weg halen van richtaanwijzers, Sint Jacobiparochie
Tsjechische piloot in de omgeving van Duinkerken.